Πρώτος προορισμός στις μικρές μας αυτές βαλκανικές περιηγήσεις, η πόλη Καζανλάκ (Βουλγαρικά: Казанлък- Kazanlak), στην κεντρική Βουλγαρία, όπου θα παρακολουθήσουμε μια τοπική γιορτή αφιερωμένη στην άνοιξη..
Η πόλη Καζανλάκ είναι γνωστή ως "η πόλη των Ρόδων και των Θρακών βασιλέων". Το πρώτο από τα δύο προσωνύμιά της η πόλη παίρνει απο την καλλιέργεια των διάσημων βουλγαρικών τριαντάφυλλων στην περιοχή, η οποία, παρότι ορεινή, ονομάζεται "Κοιλάδα των Ρόδων" (Rozova dolina) και "οριοθετείται", όπως αρέσκονται να λένε οι ντόπιοι, "από το άρωμα των τριαντάφυλλων" που είναι έτοιμα για συγκομιδη. "Ολόκληρο τον τελευταίο αιώνα, στις αρχές κάθε Ιουνίου, γιορτάζεται στην πόλη η Γιορτή των Ρόδων, η γιορτή του εθνικού συμβόλου της Βουλγαρίας" όπως συμπληρώνουν με έμφαση.
Η Γιορτή των Ρόδων είναι μια παραδοσιακή γιορτή αφιερωμένη στο άνοιγμα της καλλιεργητικής περιόδου των τριαντάφυλλων. Η καλλιέργεια των τελευταίων αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές για τη Βουλγαρία, αφού από αυτά παράγεται το επίσης διάσημο ροδέλαιο ή "ρευστός χρυσός"... Ισως αυτός να είναι ένας από τους λόγους που -όχι άδικα- οδήγησε στην ανάδειξη του τριαντάφυλλου σε ένα από τα εθνικά σύμβολα της Βουλγαρίας.
Αρχικά οι εορτασμοί ήταν περιορισμένοι στις περιοχές που καλλιεργούνταν τριαντάφυλλα. Αργότερα η ορθόδοξη εκκλησία τη συνδύασε με την γιορτή του αγίου πνεύματος, όμως η γιορτή παρέμενε τοπική, μέχρι που, τον Ιούνιο του 1967, γιορτάστηκε για πρώτη φορά παλλαϊκά, με τη συμμετοχή ομάδων βιοτεχνών, αγροτών και εργατών από όλη την επικράτεια. Την μορφή αυτή κρατά μέχρι σήμερα, καθώς την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου σε διάφορες πόλεις της Βουλγαρίας οργανώνονται δρώμενα συνδεόμενα με "τα ρόδα, την ομορφιά και τη φύση".
Με την ένταξη της Ρόδινης Βουλγαρίας στην "ευρωπαική οικογένεια" αυξήθηκε και το ενδιαφέρον των "νέων συγγενών" για την περιοχή. Όπως είναι αναμενόμενο, αμέσως αυξήθηκε και η τουριστική αξία της πόλης Καζανλάκ. Για την καλύτερη διαχείρηση του τουρισμού, η Γιορτή των Ρόδων, μια καθαρά αγροτική γιορτή, εμπλουτίστηκε με διάφορα φολκλόρ δρώμενα, που ολοένα και λιγότερο θυμίζουν πλέον τη γιορτή στις αρχές του 20ου αιώνα: Ακολουθώντας μόνο στο εθιμοτυπικό την παράδοση που άφησαν εκείνοι οι εορτασμοί, η πόλη γιορτάζει "την ομορφιά" την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου, με μια μεγαλειώδη παρέλαση της οποίας ηγείται, μεταφερόμενη σε άρμα, η Βασίλισσα των Ρόδων, μια ντόπια μαθήτρια, που επιλέγεται κάθε χρόνο μέσα από διαγωνισμό ομορφιάς (!), στέφεται βασίλισσα σε μια τελετή προς τιμή της μετά το τέλος των καλλιστείων και, αφού παρελάσει ξεκινώντας από το Ινστιτούτο Ρόδων της πόλης, ολοκληρώνει τη σύντομη θητεία της βραβεύοντας τον πιο ταλαντούχο στη συγκομιδή τριαντάφυλλων, σε μια αναπαράσταση συγκομιδής στο κέντρο της πόλης.
Και τα "events" δεν σταματούν εκεί. Οι διοργανωτές υπόσχονται θέαμα "φολκλόρ" και θέαμα μοντέρνο: παραδοσιακοί χοροί και μουσική, διαγωνισμοί και εκθέσεις φωτογραφίας, μοτοσυκλετιστές της ομάδας "τα μαύρα ρόδα" που ακολουθούν την παρέλαση, μαζορέτες, πικνίκ στην εξοχή- φαγητό σε παραδοσιακές ταβέρνες, επισκέψεις στο λιβάδι των ρόδων- επισκέψεις σε αποστακτήρια ροδέλαιου και, τέλος, επισκέψεις σε νεόκτιστα εθνογραφικά συγκροτήματα. Τα τελευταία δεν είναι τίποτα παραπάνω από μικρογραφίες τυπικών βαλκανικών χωριών. Μέσα όμως από αυτά, οι ξεναγοί εξυμνούν την ελευθερία, την αυτάρκεια και το μοναδικό συναίσθημα που προκαλεί η επαφή με τη φύση... και τις αγροτικές ασχολίες. Τα εθνογραφικά αυτά συγκροτήματα παρουσιάζονται ως "αρχέτυπα διαβίωσης", παρότι τα μέρη στα οποία είναι χτισμένα στην πραγματικότητα αποτελούσαν ιδιοκτησίες ιδιωτών, υποστατικά μεγαλογαιοκτημόνων ή αγρεπαύλεις εμπόρων (πχ Kulata) και θα μας επιτραπεί να αμφισβητήσουμε το μέγεθος της ελευθερίας και την απόλαυση μέσα από την καθημερινή ολοήμερη αγροτική απασχόληση, που "απολάμβαναν" οι αγρότες δουλεύοντας στην υπηρεσία των μεγαλογαιοκτημόνων (αν δεν ήταν δούλοι).
Μέσα σε αυτή τη μεταμοντέρνα "εθνογραφική" πολυλογία, οι διοργανωτές υπόσχονται μια ακόμα σειρά επισκέψεων, αυτή τη φορά σε ιστορικά μνημεία της περιοχής. Το "Λιβάδι των Θρακων βασιλέων", από το οποίο η πόλη του Καζανλάκ παίρνει το δεύτερο προσωνύμιό της, δεν θα μπορούσε να λείπει από την λίστα των προορισμών στο πρόγραμμα της γιορτής των ρόδων. Τα τελευταία χρόνια, συνεχείς ανασκαφές στους λόφους της περιοχής έφεραν στο φως πλειάδα τύμβων, και λατρευτικών χώρων, που περιλαμβάνουν θησαυρούς χρυσού και χρονολογούνται στον 5ο με 4ο αιώνα π.Χ. Πως θα μπορούσε να παραλειφθεί λοιπον, μια τέτοια σειρά αρχαιολογικών χώρων που τέρπουν τους επισκέπτες με τους θησαυρούς τους, την αρχιτεκτονική και τον διάκοσμο των κτισμάτων αλλά και εξασφαλίζουν την αποτύπωση μιας εικόνας "πλούσιου" ιστορικού παρελθόντος, τόσο σε χρονικό βάθος και πολιτισμό όσο και σε χρυσό;
Επόμενη στάση είναι τα μνημεία της Shipka. Την αρχαιότητα ακολουθούν οι "ένδοξοι αγώνες" της νεώτερης ιστορίας της Βουλγαρίας, ορίζοντας έτσι ευκρινώς τα πλαίσια και τη δομή της ιστορίας της περιοχής, αλλά και, κατ' επέκτασιν, της Βουλγαρίας. Πρώτη στάση "το μνημείο της απελευθέρωσης". Χτίστηκε το 1926-1934 με δωρεές πολιτών, και είναι αφιερωμένο στους βούλγαρους και ρώσους στρατιώτες που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Ρωσσο-Τουρκικού Πολέμου του 1876-77, στη μάχη της κλεισούρας Shipka. 894 σκαλιά οδηγούν στην κορυφή που βρίσκεται το ογκώδες αυτό μνημείο-κενοτάφειο, το οποίο έχει ύψος 31,5 μέτρα και στο εσωτερικό του στεγάζει ένα μικρό πολυεπίπεδο "μουσείο" στο οποίο εκτίθενται, μακέτες της μάχης, βουλγαρικός και ρωσικός στρατιωτικός εξοπλισμός και προσωπικά αντικείμενα των πεσόντων, αντίγραφα σημαιών, μια σαρκοφάγος κ.α. Ο δεύτερος προορισμός, αφιερωματικό μνημείο κι αυτός στη μνήμη των νεκρών στρατιωτών της μάχης της Shipka, είναι το Μοναστήρι Shipka, αυτή τη φορά χτισμένο με δωρεές κυρίως Ρώσων ευγενών, ακολουθώντας το πρότυπο ρωσικών καθεδρικών ναών του 17ου αιώνα, το οποίο ολοκληρωθηκε τελικά, μετά από 17 χρόνια, το 1902. Αρχικά αποτελούσε Ρωσική περιουσία, όμως το 1934 δωρίστηκε από τη Σοβιετική κυβέρνηση στη Βουλγαρία. Στο εσωτερικό της εκκλησίας, που λειτουργεί μόνο ως μουσείο, οργανωμένα γκρούπ επισκεπτών μπορούν να παρακολουθήσουν, μετά από προηγούμενη συνεννόηση, ένα "κονσέρτο Ανατολικο-Ευρωπαϊκής Ορθόδοξης μουσικής" όπως αναφέρεται σε μπροσούρες επισκέψεων (στα πλαίσια της γιορτής των Ρόδων πάντα), τα έξοδα της οποίας οι επισκέπτες, πληρώνουν, χωρίς διαμεσολαβητές, απευθείας στην εκκλησία. Εθνικό μεγαλείο και ορθοδοξία λοιπόν, η δεύτερη κατηγορία προορισμών στα πλαίσια μιας γιορτής για την ομορφιά και τη φύση.
Παρακολουθώντας το πρόγραμμα της γιορτής, διακρίναμε την προσπάθεια μιας περιοχής, ενταγμένης στα σύνορα της χώρας και της ιστορίας της, να δημιουργήσει ένα νέο προφίλ, διχασμένη ανάμεσα στο τοπικό της χρώμα και τις εξωγενείς επιρροές. Δυτικός καπιταλισμός και τα "πολιτισμικά" παράγωγά του, καλά κρυμμένος κομμουνισμός, ορθοδοξία και εθνικό κράτος, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν τη διαμόρφωση της "πολιτισμικής ταυτότητάς" τους -ορισμό που δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν οι ίδιοι για να χαρακτηρίσουν τις νέες τους επιλογές-. Παρότι δεν αποτελούν τίποτα παραπάνω από ένα συνονθύλευμα παραδοσιακών και εξω-βουλγαρικών "μοντέρνων" προτύπων, διακρίνεται σ' αυτά η βιασύνη να εμπλουτιστεί η γιορτή με ολοένα και περισσότερα στοιχεία που θα αναδεικνύουν τη μοναδικότητα της περιοχής. Γιατί όμως τόση σπουδή;
Τους λόγους θα κατανοήσουμε καλύτερα αν ξεκινήσουμε από την "εθνικοποίηση" του τριαντάφυλλου. Για να αντιληφθούμε πληρέστερα τη διαδικασία αυτή, θα πρέπει να τη συνδυάσουμε με τη μονοπωλιακή παραγωγή και διανομή του ροδέλαιου από τη Βουλγαρία στην Ευρώπη -ιδιαίτερα μετά την ένταξη της Βουλγαρίας στην ΕΕ-, με την ποιοτικά όσο και ποσοτικά αυξημένη παραγωγή ροδέλαιου στο Καζανλάκ και την έλλειψη βιομηχανικού υποκατάστατου αντίστοιχης ποιότητας που οδηγεί -παρά την ακόλουθη κατακόρυφη αύξηση στην αξία του (4.000-5.000 δολάρια το λίτρο)- στην αυξημένη ζήτηση ροδελαίου από τις παγκόσμιες αγορές.
Ένα ακόμα στοιχείο που θα πρέπει να συνυπολογίσουμε είναι ότι φέτος, για πρώτη χρονιά στην ιστορία της γιορτής και κόντρα στην επιμελή φροντίδα για τη διασφάλιση της "συνέχειας", οι εορτασμοί μεταφέρθηκαν στις αρχές Μαϊου. Αυτό δεν έγινε βέβαια για να αποκατασταθεί η "φυσική" σχέση της γιορτής με την άνοιξη. Έγινε μάλλον γιατί, όπως διαβάσαμε σε δηλώσεις του διευθυντή του Ινστιτούτου Ρόδων του Καζανλάκ, κ. Νέντκο Νέντκοφ, στο βουλγαρικό πρακτορείο ειδήσεων ΒΤΑ, "φέτος, η παραγωγή ροδέλαιου στα ειδικά αποστακτήρια της περιοχής αναμένεται να ανέλθει σε 2.000 κιλά, δηλαδή στο ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής ροδέλαιου". Πως συνδέεται όμως αυτό με τις γιορτές της τοπικής κοινωνίας; Όπως είναι λογικό, για την αύξηση της συγκομιδής των ρόδων χρειάζονται περισσότερα εργατικά-αγροτικά χέρια, η διασφάλιση των οποίων, πιθανότατα συνέτεινε στο να μεταφερθεί η γιορτή στις αρχές Μαϊου, πριν, θα συμπληρώσουμε εμείς, οι ντόπιοι εργάτες, τους οποίους μαστίζει η ανεργία, αναζητήσουν εποχιακή απασχόληση σε γειτονικούς ευρωπαϊκούς συνεταιρισμούς. Την άποψη μας αυτή επιτείνει η αναφορά στις ίδιες δηλώσεις ότι, "στη συλλογή των ρόδων από τα περίπου 3.500 σπαρμένα με ρόδα στρέμματα στην περιοχή του Καζανλάκ, θα απασχοληθούν περίπου 70.000 εργάτες, εκ των οποίων έχουν βρεθεί μόνο οι 50.000 και χρειάζονται ακόμη 20.000"...
Όπως φαίνεται, η γιορτή των ρόδων γίνεται και κρατική υπόθεση και ο λόγος σίγουρα δεν είναι η μείωση της ανεργίας. Έχοντας υπ' όψιν τα στοιχεία που αναφέραμε προηγουμένως, ας δούμε κάποια ακόμα που θα δώσουν, πολύ καλύτερα από εμάς, την τελική απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τη σπουδή του Καζανλάκ να αναδείξει τη μοναδικότητά του:
Με την αύξηση της βουλγαρικής παραγωγής ρόδων, πιθανότατα η Βουλγαρία προσπαθεί να προλάβει τα αποτελέσματα των χρηματοδοτήσεων της ΕΕ (στα πλαίσια πάντα του μηχανισμού της ελεύθερης αγοράς) για την ενθάρρυνση ανάπτυξης νέων συνεταιρισμών. Οι νέοι συνεταιρισμοί είναι βέβαια μικροί ακόμα, τείνουν όμως να γίνονται ανταγωνιστικοί και να απειλούν το μονοπώλιο της Βουλγαρίας. Ας δούμε για παράδειγμα τις δικές μας περιπτώσεις των Γρεβενών και της Κοζάνης. Όπως ανακοινώνει η ΠΑΣΕΓΕΣ, μετά την διακοπή της επιδότησης του καπνού που καλλιεργείτο ευρέως στην περιοχή, γίνονταν συνεχείς προσπάθειες να βρεθούν εναλλακτικές επικερδείς καλλιέργειες. Μετά από διερευνητικές ενέργειες για την καλλιέργεια του βιομηχανικού τριαντάφυλλου στην περιοχή της Κοζάνης και επισκέψεις γεωπόνων στην Τουρκία -που αποτελεί την πρώτη χώρα παραγωγής βιομηχανικού τριαντάφυλλου στον κόσμο- και έπειτα τη Βουλγαρία -που έχει επιτύχει την υψηλότερη ποιότητα-, το 2005 ξεκίνησε πιλοτικά η καλλιέργεια 10 στρεμμάτων με φυτά από τη Βουλγαρία στην περιοχή Βόιου Κοζάνης. Σήμερα καλλιεργούνται συνολικά περίπου 250 στρέμματα στα Γρεβενά και την Κοζάνη, ενώ στόχος είναι μέχρι το 2013 να καλλιεργούνται 8.000 στρέμματα, ώστε η Ελλάδα να μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις μερίδιο από την παγκόσμια αγορά.
Και φυσικά δεν μένουν μόνο εκεί, γιατί, άλλωστε, καμία περιοχή δεν θα μπορούσε να στερήσει από το κοινό της την "ευκαιρία να γνωρίσει το βιομηχανικό τριαντάφυλλο".. Έτσι λοιπόν, το Μάιο στην περιοχή Βόιου Κοζάνης θα λάβει χώρα η 2η γιορτή Ρόδων. Στο πρόγραμμα της γιορτής συμπεριλαμβάνεται ο απολογισμός της χρονιάς, οι προοπτικές ανάπτυξης της περιοχής με την καλλιέργεια αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών ΚΑΙ πολιτιστικές εκδηλώσεις με κέντρο το βιομηχανικό τριαντάφυλλο. Στα πλαίσια της προώθησης της γιορτής από τον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, διαβάσαμε στον διαδικτυακό τόπο vita.gr το παρακάτω απόσπασμα που χαιρετά την πρωτοβουλία. Το μεταφέρουμε αυτούσιο:
"Ευκαιρία για ροδοθεραπεία
Τα χρώματα, τα αρώματα και τα αγγίγματα φροντίζουν με τον καλύτερο τρόπο για την καλή διάθεση όσων ασχολούνται με την καλλιέργεια του τριαντάφυλλου. Oι ευεργετικές ιδιότητες της επαφής με τη γη είναι γνωστές, πολύ περισσότερο την άνοιξη, που ανθίζουν τα τριαντάφυλλα και μαζεύονται με το χέρι τις πιο γαλήνιες ώρες της ημέρας, πριν την αυγή. Όμως, ευκαιρία για ροδοθεραπεία δεν προσφέρει μόνο η συλλογή, αλλά και οι υπόλοιπες διαδικασίες που μεσολαβούν μέχρι τα τριαντάφυλλα να φτάσουν στην απόσταξη, όπως π.χ. ο διαχωρισμός των πετάλων από τον κάλυκα με το χέρι."
Για μια ακόμα φορά βλέπουμε ένα γνώριμο πλέον μοντέλο επιχειρημάτων να επαναλαμβάνεται: ομορφιά και μοναδικότητα της επαφής με τη φύση (άρρηκτα συνδεδεμένη βέβαια για μια ακόμα φορά με την αγροτική εργασία).
Κατά πόσο όλα αυτά συνεισφέρουν τελικά μόνο στην ανάδειξη της ομορφιάς, την επαφή με τη φύση, την ευεξία ή αποτελούν μόνο ευκαιρία για διασκέδαση, το αφήνουμε σε εσάς να το αποφασίσετε.
Βαλκανικά Καταστρώματα
25.IV.2010
(οι φωτογραφίες από τη γιορτή, βρίσκονται σε διάφορα site διοργανωτών.
H φωτογραφία στην αρχή του άρθρου, βρίσκεται στη σελίδα http://dawn.thot.net/maryp/)
H φωτογραφία στην αρχή του άρθρου, βρίσκεται στη σελίδα http://dawn.thot.net/maryp/)
No comments:
Post a Comment